یکی از مراسم‌هایی که در شب 27 ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود و به رغم گذشت سالیان دراز از برگزاری آن، این آیین هنوز به دست فراموشی سپرده نشده و در بسیاری از نقاط استان یزد همچنان برگزار می‌شود.

این آیین که عد‌ه‌ای از آن به عنوان «دوست دوست» و عده‌ای به عنوان «دوست علی» یاد می‌کنند، در زبان مردم یزد به آیین «تق‌ تقو» معروف است و این رسم در میان کویرنشینان سایر استان‌ها از جمله کرمان نیز به همین نام خوانده می‌شود.

گرچه قدمت این آیین در استان یزد مشخص نیست اما برخی از پژوهشگران فرهنگ عامه معتقدند این آیین از زمان شهادت حضرت علی (ع) توسط یتیمان کوفه برگزار شده و نسل به نسل با تغییراتی تداوم یافته و به ایران نیز راه یافته است.

گرچه سند معتبری برای تایید این ادعا وجود ندارد اما حداقل می‌توان گفت که وجه تسمیه این مراسم، برگرفته از جمع‌آوری شیر و نان در کوچه‌های کوفه پس از شهادت حضرت علی (ع) توسط ایتام بوده است.

آیین دوست علی، مراسمی برای زنده نگه داشتن فرهنگ کمک به ایتام

عده‌ای نیز برگزاری این مراسم را زنده نگه داشتن فرهنگ کمک به کودکان و اکرام ایتام می‌دانند و در یزد مردم بسیاری به آن اعتقاد دارند و خود را برای برگزاری این آیین آماده می‌کنند.

یکی از پژوهشگران فرهنگ عامه در مورد این آیین در گفت‌وگو با خبرنگار فارس اظهار داشت: آیین دوست علی یا همان تق‌ تقو، در شب 27 ماه رمضان پس از تاریک شدن هوا برگزار می‌شود و بیشتر دختران و پسران خردسال و نوجوان این آیین را اجرا می‌کنند.

مریم فلاحتی خاطرنشان کرد: البته در برخی موارد زنان نیز کودکان را همراهی می‌کنند و شرکت در این مراسم را یمن و برکت می‌دانند.

وی افزود: در گذشته دختران و پسرانی که در این مراسم شرکت می‌کردند، اغلب چهره خود را می‌پوشاندند اما اکنون دیگر این کار انجام نمی‌شود.

طلب خوراکی از صاحب‌خانه با خواندن اشعاری در حق صاحب‌خانه

این پژوهشگر فرهنگ عامه با تشریح این آیین سنتی بیان کرد: در این مراسم، دسته‌ای از کودکان که تعداد آنها از سه تا چندین نفر متغیر است، در محله‌های کوچک به درب منازل مردم رفته و با خواندن اشعاری دعاگونه در حق صاحب‌خانه یا مدح حضرت علی (ع)، از صاحب‌خانه طلب خوراکی و ... می‌کنند.

وی بیان کرد: صاحب‌خانه‌ها نیز که اغلب با این رسم آشنایی دارند، با خوراکی‌هایی که از قبل آماده کرده‌اند، از کودکان استقبال می‌کنند.

اشعاری که معمولا کودکان در این آیین می‌خوانند عبارتند از: «دوست دوست، دوست علی، امام اول علی» که این شعر در واقع اعلام حضور گروه در مقابل خانه است.

«این خونه شربت و قنده، امام علی درش نبنده» یا «من درویشم، کلاه ریشم، تا نگیرم رد نمی‌شم» از دیگر اشعاری است که توسط کودکان این گروه خوانده می‌شود.

صاحب‌خانه‌ها با توجه به اینکه اغلب از برگزاری این آیین اطلاع دارند، از قبل برای این مراسم آماده شده‌اند و تنقلات و خوراکی‌های قابل حمل مثل شکلات، آجیل، نبات و ... آماده می‌کنند و به کودکان می‌دهند و کودکان با خواندن اشعار دعاگونه برای صاحب‌خانه، منزل را ترک کرده و به سراغ منزل بعدی می‌روند و همین کار را دوباره تکرار می‌کنند.

شباهت مراسم دوست علی به مراسم سنتی قاشق‌زنی

پژوهشگر فرهنگ عامه مردم یزد عنوان کرد: این مراسم در برخی دیگر از نقاط استان یزد به عنوان قاشق زنی معروف است زیرا در آن کودکان علاوه بر اینکه اشعار یاد شده را قرائت می‌کنند، با قاشقی بر روی ظرف فلزی می‌زنند تا هم اعلام حضور کنند و هم صاحب‌خانه، خوراکی‌های خود را داخل آن ظرف بریزند.

فلاحتی بیان کرد: برخی صاحب‌خانه‌ها نیز به جای خوراکی، به کودکان پول می‌دهند تا آن را در کنار پول‌های خود قرار دهند و در طول سال، برکت کیف پول آنها باشد.

وی افزود: در گذشته، خوراکی‌هایی که در این آیین توسط کودکان جمع‌آوری می‌شد، در طول سال در خانه‌ها نگهداری می‌شد تا برکت مال خانواده و تبرک باشد و هر بار بیماری یا مشکلی برای کسی رخ می‌داد، از این خوراکی استفاده می‌کردند اما اکنون این بخش از آیین فراموش شده است.

فلاحتی تصریح کرد: به نظر می‌رسد این آیین برگرفته از مراسم‌های ایرانیان باشد زیرا نظیر این مراسم که به قاشق‌ زنی معروف است نیز در شب چهارشنبه سوری برگزار می‌شود و شباهت این دو آیین به یکدیگر و اجرای آن در یزد، این ذهنیت را ایجاد می‌کند که آیین دوست علی نیز یک مراسم کاملا ایرانی است و از عشق و ارادت ایرانیان به اهل بیت (ع) نشأت گرفته است.

برگزاری آیین دوست علی، امشب در کوچه‌های یزد

این مراسم امشب در کوچه ها و خیابان‌های یزد برگزار می‌شود و عده زیادی از مردم از داخل خانه‌های خود به تماشای آن می‌نشینند و عده بسیاری نیز با طلب حوائج خود، کودکانی که اشعار دعاگونه را برای صاحب‌خانه قرائت می‌کنند به خوبی مورد لطف و پذیرایی قرار می‌دهند.

این مراسم در شهرستان مهریز نیز به شکل ویژه‌ای برگزار می‌شود و مردم مناطق قدیمی و سنتی این شهرستان، اعتقادی ویژه به برگزاری این آیین دارند.

البته در شهر یزد به نظر می‌رسد این آیین رفته رفته در حال فراموشی است زیرا عدم استقبال برخی صاحب‌خانه‌ها ار این آیین، کودکان را در اجرای مراسم سنتی در سال‌های آینده سست می‌کند.

روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان نیز در یزد آیین ویژه‌ای برگزار می‌شود که از آن جمله می‌توان به دوخت پیراهن مراد یا کیسه مراد اشاره کرد که این آیین اغلب در مساجد به ویژه مسجد جامع یزد برگزار می‌شود و فردا روز شلوغی در این مسجد خواهد بود.

دوخت پیراهن یا کیسه مراد نیز آیین ویژه خود را دارد و از مراسم سنتی و آیین‌های مردم یزد است که البته نظیر آن در استان‌هایی نظیر همدان نیز اجرا شده است.

نزدیک شدن عید فطر نیز آیین‌های دیگری از ماه مبارک رمضان را پیش روی مردم یزد قرار داده که در گزارش‌های بعدی به آن پرداخته خواهد شد.